Ενσωμάτωση της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο του ελληνικού κράτους
Άμεση θέσπιση και εφαρμογή νομικών κριτηρίων/τεκμηρίων
Τα βασικά σημεία της οδηγίας
Στις 11 Μάρτη 2024 ψηφίστηκε στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, έπειτα από διαπραγματεύσεις 5 ετών, η οδηγία για την βελτίωση και τον καθορισμό των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων στις εταιρείες πλατφόρμες. Η μεγάλη πλειοψηφία των 28 εκατομμυρίων εργαζομένων στις εταιρείες πλατφόρμες της ΕΕ, απασχολούνται υπό το ψευδές καθεστώς της freelance εργασίας. Διανομείς, οδηγοί ταξί, οικιακοί βοηθοί, νοσηλευτές/φροντιστές. Η εκτίμηση είναι πως μέχρι το 2025 ο αριθμός των “εργαζομένων πλατφόρμας” θα φτάσει στα 45 εκατ. Παράλληλα οι οικονομικοί δείκτες κερδών των πλατφορμών έχουν αυξηθεί εκθετικά τα τελευταία χρόνια, με τα έσοδα να αναπτύσσονται από 3 δισεκατομμύρια ευρώ σε περίπου 14 δισεκατομμύρια ευρώ μεταξύ 2016 και 2020. Αντιλαμβανόμαστε πως είναι πολλά τα λεφτά και πολλοί οι εργαζόμενοι και η ψευδεπίγραφη freelance εργασία αφήνει τεράστια περιθώρια κέρδους στις πολυεθνικές πλατφόρμες εργασίας.
Τα μελανά σημεία της οδηγίας είναι πως α) Η πρόταση που συμφωνήθηκε δεν περιλαμβάνει κανένα συγκεκριμένο «νομικό κριτήριο/τεκμήριο»), που να μπορεί να επικαλεστεί ο εργαζόμενος για να αποδείξει την ψευδεπίγραφη freelance εργασία, σε αντίθεση με την αρχική πρόταση που περιελάβανε πέντε. Όμως δίνει την δυνατότητα σε εργαζόμενους ή σωματεία ή σε οποιοδήποτε συνδικαλιστικός φορέα (σωματείο, ομοσπονδία) ή ακόμη και το υπουργείο (όταν δεν έχει γίνει υπουργείο εργοδοσίας, όπως στην Ελλάδα), να μπορούν να επικαλεστούν ένα τέτοιο κριτήριο που αποδεικνύει την μισθωτή σχέση εργασίας και μένει στην εταιρεία να αποδείξει το αντίθετο (άρθρα 4, 5, 27). β) Χρονική καθυστέρηση, αν και το ζήτημα είναι πολύ άμεσο. Η οδηγία ψηφίστηκε τον Μάρτη, αλλά «θα αρχίσει να ισχύει την εικοστή ημέρα από τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Ένα κράτος της ΕΕ έχει χρονικό περιθώριο μέχρι και δύο έτη, ώστε να την ενσωματώσει στην εθνική του νομοθεσία. (άρθρο 29,30,31).
Από εκεί και πέρα όμως, η οδηγία οριοθετεί την ασυδοσία των εταιρειών και μας παρέχει μια σειρά από εργαλεία για να αντιμετωπίσουμε την ψευδεπίγραφη freelance εργασία και να αποκτήσουμε πλήρη ασφαλιστικά και μισθολογικά δικαιώματα.
α) Βάζει όρια στη χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων από τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας και ο εργαζόμενος ή ένα συνδικαλιστικό φορέας μπορεί να ζητήσει εγγράφως τον λόγο μετά από οποιαδήποτε απόφαση του αλγόριθμού (άρθρα 7,9,10,11,12,16,17)
β) Απαγορεύει την συλλογή και διατήρηση των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, των πελατών και των καταστημάτων, απαγορεύει στις εταιρείες να τα συλλέγει και ζητάει να έχουν διαφάνεια στον αλγόριθμο. (άρθρα 7, 8,13,14,16,17,28)
γ) Δίνουν το δικαίωμα στις αρχές να ελέγχουν το καθεστώς εργασίας στις πλατφόρμες (άρθρο 6)
δ) Δίνει δικαίωμα σε συνδικαλιστικούς φορείς να ζητούν ελέγχους, να κινούν δικαστικούς αγώνες ενάντια στις πλατφόρμες όσο αφορά τα αυτοματοποιημένα συστήματα λήψεων αποφάσεων και παρακολούθησης, την ύπαρξη ή μη ψευδεπίγραφης freelance εργασία, αν τηρείται η εργατική νομοθεσία (άρθρα 13,14,15,16,17,19)
ε) Υποχρεώνει τις πλατφόρμες να δίνουν στοιχεία όταν τους ζητούνται από φορείς ή θεσμούς (δικαστικές αρχές ή το ΣΕΠΕ)
στ) Προστατεύει τους εργαζόμενους και τους εκπροσώπους τους από την δυσμενή μεταχείριση των εταιρειών και τις απολύσεις (άρθρα 22, 23)
ζ) Τα ευρωπαϊκά κράτη θα πρέπει να συστήσουν μηχανισμούς εποπτείας της δράσης των εταιρειών και να επιβάλλουν κυρώσεις όταν δεν συμμορφώνονται με το νομικό πλαίσιο (άρθρο 24)
η) Υποστήριξη από τα κράτη των συλλογικών διαπραγματεύσεων στις εταιρείες πλατφόρμες (άρθρο 25)
Ιστορικό για το πως φτάσαμε στην οδηγία
Η οδηγία δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Από το 2021 έχουν παρθεί πρωτοβουλίες από ευρωβουλευτές (κυρίως της αριστεράς) για να τεθεί νομοθετικό πλαίσιο στην δράση των εταιρειών. Μετά από μακρές διαβουλεύσεις, στις 9 Δεκέμβρη 2023 η προτεινόμενη οδηγία για τις εταιρείες πλατφόρμες σκόρπισε χαμόγελα στους εργαζόμενους και στις εργαζόμενες σε πολλούς κλάδους καθώς όλοι αυτοί οι εργαζόμενοι θα αποκτούσαμε δικαιώματα. Θα έχουμε ωράριο εργασίας, άδεια διακοπών και άδεια ασθενείας, δώρο Χριστουγέννων και δώρο Πάσχα, θα καλυπτόμαστε οικονομικά και ασφαλιστικά σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος, θα πληρωνόμαστε τυχόν υπερωρίες και όλες τις νόμιμες προσαυξήσεις (νυχτερινή εργασία, εργασία κατά τις αργίες και τις Κυριακές).
Η οδηγία θέτοντας πέντε κριτήρια, οριοθετούσε το θολό καθεστώς της δήθεν freelance εργασίας. Χρειάστηκαν δύο χρόνια και έξι γύροι διαπραγματεύσεων ώστε να πάρει σάρκα και οστά η οδηγία και μόλις μερικές ώρες πιέσεων από τα λόμπι των πολυεθνικών, που κατοικοεδρεύουν στις Βρυξέλλες ώστε να παγώσει, να αποσυρθεί και στο τέλος να καταρρεύσει η συμφωνία. Η Ελλάδα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Σουηδία, η Φιλανδία, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία είναι τα 9 κράτη από τα 27 της ΕΕ, που υπερασπίζονται τα συμφέροντα των πολυεθνικών και τα τοποθετούν πάνω από την κοινωνική ευημερία και την εργασία με δικαιώματα. Στις 16 Φλεβάρη 2024, η βελγική προεδρία, μετά από αλλαγές, επανάφερε την οδηγία για ψηφοφορία στο αρμόδιο τμήμα του ευρωκοινοβουλίου. Και αυτή την φορά η Γαλλία τάχθηκε σθεναρά εναντίον της οδηγίας και ψήφισε κατά. Η Ελλάδα, η Γερμανία και η Εσθονία απείχαν από την ψηφοφορία συνεισφέροντας με αυτή την στάση στην νέα κατάρρευση της συμφωνίας. Μετά και την δεύτερη αποτυχημένη απόπειρα για νομοθετική ρύθμιση το ζήτημα μετατέθηκε για την Δευτέρα στις 11 Μάρτη 2024 στο Συμβούλιο των Υπουργών Εργασίας, όπου ψηφίστηκε και έγινε πραγματικότητα η τελική έκδοση της οδηγίας.
Σάββατο 9 Μάρτη, το σωματείο μας ΣΒΕΟΔ πραγματοποίησε μοτοπορεία, που περιλάμβανε στάσεις με πανό και τρικάκια στις πρεσβείες της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Εσθονίας, στο υπουργείο εργασίας, καθώς και στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου διαβάστηκε και θυροκολλήθηκε κείμενο με τα αιτήματα μας και τις καταγγελίες για την στάση των τεσσάρων κρατών μελών, Γερμανία, Γαλλία, Εσθονία, Ελλάδα που βάζουν την οδηγία στον «πάγο», και συστρατεύονται με τα συμφέροντα των πολυεθνικών DeliveryHero, Uber, Wolt και Efood (θυγατρική της Delivery Hero). Αντίστοιχες δράσεις πραγματοποιήθηκαν και από άλλα σωματεία του επαγγέλματος και όχι μόνο, στις Βρυξέλλες και αλλού.
Η αναγκαιότητα της οδηγίας
Η εμφάνιση των εταιρειών πλατφόρμας εργασίας έγινε το 2016-2017. Πατώντας στην έλλειψη νομοθετικού πλαισίου, βάφτισαν το κρέας ψάρι και την εξαρτημένη σχέση εργασίας freelance εργασία, ενώ με το σλόγκαν του ελευθέρου ωραρίου και το τυρί της υψηλής αμοιβής πολύ γρήγορα κατέκτησαν την οικονομία και την αγορά εργασίας, κατασκευάζοντας, χωρίς κόστος, δεξαμενές εργαζομένων. Παράλληλα με την απορρύθμιση της εργασίας που έφεραν οι εταιρείες πλατφόρμες ήρθε και η αντίσταση από τον κόσμο της εργασίας. Ξέσπασαν κοινωνικές και ταξικές διεκδικήσεις και αναταραχές σε πολλά κράτη της ΕΕ, αλλά και σε Ασία, Αφρική, Αυστραλία, Βόρεια και Νότια Αμερική. Η αντίσταση έλαβε παγκόσμιο χαρακτήρα (υποσημείωση: το ΣΒΕΟΔ, λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω, την 1η Μάη 2022 κάλεσε σε διεθνή πρωτομαγιάτική απεργία για τις συνθήκες εργασίας στις πλατφόρμες με αιτήματα την αναγνώριση της εξαρτημένης σχέσης εργασίας, καταβολή ΜΑΠ και βαρέα και ανθυγιεινά σε όλους τους εργαζόμενους οδηγούς δικύκλου. Με σύνθημα «οι εταιρείες είναι πολυεθνικές, η αλληλεγγύη και η αντίσταση είναι παγκόσμιες, συνάδελφοι από Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία, Μιανμαρ, Μεξικό και Γερμανία ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα μας). Οι αμέτρητες διαμαρτυρίες, πικετοφορίες, απεργίες, στάσεις εργασίας σε όλη την Γηραιά Ήπειρο από τους εργαζόμενους στις εταιρείες πλατφόρμες, έφεραν με την σειρά τους δικαστικές αποφάσεις στα κράτη της ΕΕ που δικαίωναν τους εργαζόμενους και αναγνώριζαν την μισθωτή σχέση εργασίας που υποκρύπτεται στις πλατφόρμες εργασίας. Ενώ στην Ισπανία ήρθε ο νόμος για τους διανομείς.
Τα δεκάδες εργατικά ατυχήματα και δυστυχήματα που οι εταιρείες δεν είχαν καμία υποχρέωση έναντι των διανομέων τους, οι επαγγελματικές ασθένειες, που εκτοξεύτηκαν λόγω εντατικοποίησης, οι μονομερείς αποφάσεις για την πτώση της τιμής της παραγγελίας, οι αυθαίρετες αξιολογήσεις από τον αλγόριθμο, ο τερματισμός της «συνεργασίας» όποτε κρίνουν οι εταιρείες, τα εξαντλητικά ωράρια, ο ανταγωνισμός μεταξύ των διανομέων για το ποιος θα δώσει καλύτερη τιμή να πάρει την παραγγελία ήταν κάποιοι από τους λόγους που οι διανομείς (κυρίως μετανάστες) έδωσαν ταξικές μάχες για την βελτίωση της εργασιακής κατάστασης.
Επιπλέον, η φύση και η οργάνωση της εργασίας από αυτοματοποιημένα συστήματα λήψεων αποφάσεων και παρακολούθησης (αλγόριθμοι), προκάλεσαν μια σειρά από προβλήματα όπως: αδιαφάνεια, συλλογή και παρακράτηση προσωπικών δεδομένων, αυθαίρετες αποφάσεις, απολύσεις χωρίς καμία αφορμή, μονομερής αποφάσεις για την τιμή της παραγγελίας. Όλα αυτά δεν συνάδουν με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο αφορά την εργασία: διαφάνεια, ίση μεταχείριση, όχι διακρίσεις, δικαίωμα στην εργασία. Από όλα τα παραπάνω εκπορεύτηκε η ανάγκη για την θέσπιση της οδηγίας.
Η αναγκαιότητα της οδηγίας μέσα από τα λόγια του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου
Η ψευδεπίγραφη freelance εργασία
«Ειδικότερα, η εργασία σε πλατφόρμα μπορεί να καταστήσει απρόβλεπτο το ωράριο εργασίας και ασαφή τα όρια μεταξύ σχέσης εργασίας και αυτοαπασχόλησης, καθώς και μεταξύ των ευθυνών των εργοδοτών και των εργαζομένων. Ο εσφαλμένος χαρακτηρισμός του καθεστώτος απασχόλησης έχει συνέπειες για τα άτομα που επηρεάζει, καθώς ενδέχεται να περιορίσει την πρόσβασή τους στα υφιστάμενα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα. […]
Οι δικαστικές υποθέσεις σε αρκετά κράτη μέλη έχουν δείξει ότι συνεχίζεται ο εσφαλμένος χαρακτηρισμός του καθεστώτος απασχόλησης σε ορισμένα είδη εργασίας σε πλατφόρμα. […] […] Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα δεν έχουν απευθείας συμβατική σχέση με την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας, αλλά έχουν σχέση με διαμεσολαβητή μέσω του οποίου εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης της εργασίας σε πλατφόρμα έχει συχνά ως αποτέλεσμα ευρύτατο φάσμα διαφορετικών και περίπλοκων πολυμερών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων των αλυσίδων υπεργολαβίας, καθώς και ασάφεια ευθυνών μεταξύ της ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας και των διαμεσολαβητών. Τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα μέσω διαμεσολαβητών εκτίθενται στους ίδιους κινδύνους όσον αφορά τον εσφαλμένο χαρακτηρισμό του καθεστώτος απασχόλησής τους και τη χρήση των αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων όσο και τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα απευθείας για την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας. […] 25
[…]Για την καταπολέμηση της ψευδούς αυτοαπασχόλησης στο πλαίσιο της εργασίας σε πλατφόρμα και για να διευκολυνθεί ο ορθός καθορισμός του καθεστώτος απασχόλησης, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλες διαδικασίες για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εσφαλμένου χαρακτηρισμού του καθεστώτος απασχόλησης των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα. […] 26Η κατάχρηση του καθεστώτος του αυτοαπασχολουμένου, είτε σε εθνικό είτε σε διασυνοριακό επίπεδο, αποτελεί μορφή ψευδώς δηλωμένης εργασίας που συνδέεται συχνά με την αδήλωτη εργασία.
Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι ο χαρακτηρισμός ενός προσώπου ως «αυτοαπασχολούμενου» κατά το εθνικό δίκαιο δεν αποκλείει το ενδεχόμενο να πρέπει το πρόσωπο αυτό να χαρακτηριστεί ως εργαζόμενος κατά το δίκαιο της Ένωσης[1], αν η ανεξαρτησία του είναι πλασματική και καλύπτει μια σχέση που είναι, στην πραγματικότητα, εξαρτημένης εργασίας. . […] 27
Επιπλέον, η διαχείριση των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα μέσω αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων χαρακτηρίζεται από αδιαφανή ροή πληροφοριών από την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά της εργασίας σε πλατφόρμα διαιωνίζουν το φαινόμενο του εσφαλμένου χαρακτηρισμού ως ψευδούς αυτοαπασχόλησης, εμποδίζοντας έτσι τον ορθό καθορισμό του καθεστώτος απασχόλησης και την πρόσβαση σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και εργασίας για τους εργαζομένους σε πλατφόρμες.
Έλεγχος και διαφάνεια στα αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων
« […] Τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα η οποία υπόκειται σε τέτοια αλγοριθμική διαχείριση συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των αλγορίθμων, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που χρησιμοποιούνται και τον τρόπο με τον οποίο η συμπεριφορά τους επηρεάζει τις αποφάσεις που λαμβάνονται από τα αυτοματοποιημένα συστήματα. Ούτε οι εκπρόσωποι των εργαζομένων, ούτε άλλοι εκπρόσωποι των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα, ούτε οι επιθεωρήσεις εργασίας και άλλες αρμόδιες αρχές έχουν πρόσβαση σʼ αυτές τις πληροφορίες. Επιπλέον, τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα συχνά δεν γνωρίζουν τους λόγους για τους οποίους λαμβάνονται ή υποστηρίζονται οι αποφάσεις από τα αυτοματοποιημένα συστήματα και δεν έχουν τη δυνατότητα να λάβουν εξηγήσεις για τις εν λόγω αποφάσεις, να συζητήσουν τις αποφάσεις αυτές με υπεύθυνο επικοινωνίας ή να τις αμφισβητήσουν και να ζητήσουν διόρθωση και, όπου είναι σκόπιμο, επανόρθωση […] »
[…] για παράδειγμα, η ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας μπορεί να ασκεί διεύθυνση και έλεγχο, όχι μόνο απευθείας, αλλά και με την επιβολή κυρώσεων ή άλλων μορφών δυσμενούς μεταχείρισης ή πίεσης […] 31 […] Σύμφωνα με τα άρθρα 5, 6 και 9 του κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, η επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να είναι σύννομη, θεμιτή και διαφανής. Αυτό συνεπάγεται ορισμένους περιορισμούς στον τρόπο με τον οποίο οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας μπορούν να επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα μέσω αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων […]Τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα συχνά δεν έχουν πραγματική ελεύθερη επιλογή ή δεν είναι σε θέση να αρνηθούν ή να ανακαλέσουν τη συγκατάθεσή τους χωρίς να βλάψουν τη συμβατική τους σχέση, δεδομένης της ανισορροπίας ισχύος μεταξύ του προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα και της ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας.[…] 40Η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων που χρησιμοποιούνται από ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας είναι πιθανό να προκαλέσει υψηλό κίνδυνο για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα. […] 44
Η αλγοριθμική διεύθυνση, η αξιολόγηση και η πειθαρχία εντείνουν την εργασιακή προσπάθεια με μεγαλύτερη παρακολούθηση, αυξάνοντας τον ρυθμό που απαιτείται από τους εργαζομένους, ελαχιστοποιώντας τα κενά στη ροή εργασίας και επεκτείνοντας την εργασιακή δραστηριότητα πέραν του συμβατικού χώρου εργασίας και του συμβατικού ωραρίου εργασίας. Η περιορισμένη μάθηση στην εργασία και η επιρροή στα καθήκοντα λόγω της χρήσης αδιαφανών αλγορίθμων, της εντατικοποίησης της εργασίας και της ανασφάλειας που επισημαίνονται ανωτέρω είναι πιθανό να αυξήσουν το άγχος και τις ανησυχίες του εργατικού δυναμικού […] 50
Συνοπτική ανάλυση των άρθρων της οδηγίας
Τα Άρθρο 1-3 αφορούν ορισμούς της οδηγίας. Δηλαδή τι είναι πλατφόρμα, ποιος είναι ο εργαζόμενος, ποιοι είναι οι «εκπρόσωποι των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα»: ποιος ο «διαμεσολαβητής» (στολάρχης στην ελλάδα), τι είναι τα «αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης» και τα «αυτοματοποιημένα συστήματα λήψης αποφάσεων» κ.α και μας αναφέρει τον σκοπό της:
Η παρούσα οδηγία θεσπίζει επίσης κανόνες για τη βελτίωση της προστασίας των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τα αφορούν, με την παροχή μέτρων σχετικά με την αλγοριθμική διαχείριση που εφαρμόζονται στα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα στην Ένωση, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δεν έχουν σύμβαση ή σχέση εργασίας. (Άρθρο 1)
Τα άρθρα 4,5 και 6 ορίζουν το νομικό τεκμήριο, που αποτέλεσαν το μήλον της έριδος, που μετά από τις πιέσεις των πολυεθνικών λόμπι και των κυβερνήσεων που ταυτίζονται με τα συμφέροντά τους (Ελλάδα, Γερμανίας, Φιλανδία και Γαλλία) επιβλήθηκε γενναιά περικοπή, ώστε από τα πέντε κριτήρια που υπήρχαν αρχικά, να μείνει ένα και όχι συγκεκριμένο. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως η οδηγία δίνει το δικαίωμα σε εργαζόμενους και σωματεία να κινηθούν νομικά εναντίον των εταιρειών πλατφόρμα εργασίας για να εξακριβώσουν την ακριβή σχέση εργασίας. Αναλυτικότερα τα άρθρα αναφέρουν:
Άρθρο 4
Ορθός καθορισμός του καθεστώτος απασχόλησης
Άρθρο 5
Νομικό τεκμήριο
Η συμβατική σχέση μεταξύ της ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας και του προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα μέσω της εν λόγω πλατφόρμας τεκμαίρεται νομικά ότι αποτελεί σχέση εργασίας όταν διαπιστώνονται πραγματικά περιστατικά που υποδεικνύουν έλεγχο και διεύθυνση, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, τις συλλογικές συμβάσεις ή τις πρακτικές που ισχύουν στα κράτη μέλη και λαμβανομένης υπόψη της νομολογίας του Δικαστηρίου. […] εναπόκειται στην ψηφιακή πλατφόρμα να αποδείξει ότι η εν λόγω συμβατική σχέση δεν αποτελεί σχέση εργασίας, όπως ορίζεται από τη νομοθεσία, τις συλλογικές συμβάσεις ή τις πρακτικές που ισχύουν στα κράτη μέλη, λαμβανομένης υπόψη της νομολογίας του Δικαστηρίου.[…]
Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη θεσπίζουν αποτελεσματικό ανατρέψιμο νομικό τεκμήριο απασχόλησης που συνιστά διαδικαστική διευκόλυνση προς όφελος των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα και διασφαλίζουν ότι το εν λόγω νομικό τεκμήριο δεν έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνεται η επιβάρυνση των απαιτήσεων για τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα, ή τους εκπροσώπους τους, κατά τις διαδικασίες εξακρίβωσης του καθεστώτος απασχόλησής τους. […]
Τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα και, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και πρακτική, οι εκπρόσωποί τους, έχουν το δικαίωμα να κινήσουν τη διαδικασία που αναφέρεται στην παράγραφο 3 πρώτο εδάφιο για την εξακρίβωση της ορθότητας του καθεστώτος απασχόλησης του προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα.
Άρθρο 6
Πλαίσιο υποστηρικτικών μέτρων
Τα κράτη μέλη θεσπίζουν πλαίσιο υποστηρικτικών μέτρων, προκειμένου να διασφαλίσουν την αποτελεσματική εφαρμογή του νομικού τεκμηρίου και τη συμμόρφωση με αυτό […]
Στη συνέχεια ακολουθεί το κεφάλαιο 3 «ΑΛΓΟΡΙΘΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ» και περιλαμβάνει τα ‘άρθρα 7 μέχρι 17. Σε αυτά τα άρθρα επιχειρείται να τεθεί το πλαίσιο για έλεγχος, διαφάνεια και ανθρώπινη εποπτεία στα αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης και λήψεις αποφάσεων, δηλαδή στον αλγόριθμο που χρησιμοποιούν οι εταιρείες πλατφόρμες. Δίνουν τη δυνατότητα στους εργαζόμενους, τα σωματεία και τους θεσμούς να ενημερώνονται για τα προσωπικά δεδομένα που συλλέγουν και διατηρούν οι εταιρείες και να ζητούν τον λόγο από τις μονομερείς αποφάσεις των εταιρειών και αυτές έχουν την υποχρέωση να απαντούν εγγράφως. Οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να μεριμνούν για την ασφάλεια και υγιθεινή των εργαζομένων τους που υπόκεινται στον έλεγχο και την παρακολούθηση από τους αλγόριθμους.
Πιο συγκεκριμένα:
Άρθρο 7
«Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας
α) δεν επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα σχετικά με τη συναισθηματική ή ψυχολογική κατάσταση του προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα·
β) δεν επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα σε σχέση με ιδιωτικές συζητήσεις, συμπεριλαμβανομένων ανταλλαγών απόψεων με άλλα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα και τους εκπροσώπους τους·
γ) δεν συλλέγουν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ενόσω το πρόσωπο που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα δεν προσφέρει ούτε εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα·
δ) δεν επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα για την πρόβλεψη της άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι, του δικαιώματος συλλογικής διαπραγμάτευσης και δράσης ή του δικαιώματος στην ενημέρωση και τη διαβούλευση, όπως ορίζονται στον Χάρτη·
ε) δεν επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα για τη συναγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, το μεταναστευτικό καθεστώς, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, την αναπηρία, την κατάσταση της υγείας, συμπεριλαμβανομένης χρόνιας νόσου ή κατάστασης HIV, τη συναισθηματική ή ψυχολογική κατάσταση, τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, τη σεξουαλική ζωή ή τον γενετήσιο προσανατολισμό ενός προσώπου·
στ) δεν επεξεργάζονται βιομετρικά δεδομένα, όπως ορίζονται στο άρθρο 4 σημείο 14) του κανονισμού (ΕΕ) 2016/679, προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα για την εξακρίβωση της ταυτότητας του εν λόγω προσώπου μέσω της αντιπαραβολής των εν λόγω δεδομένων με αποθηκευμένα βιομετρικά δεδομένα ατόμων σε βάση δεδομένων […]»
Άρθρο 8
Εκτίμηση επιπτώσεων σχετικά με την προστασία των δεδομένων
Η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας μέσω αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων είναι ένα είδος επεξεργασίας που ενδέχεται να επιφέρει υψηλό κίνδυνο για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των φυσικών προσώπων […]»
Άρθρο 9
Διαφάνεια στα αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων
Τα κράτη μέλη απαιτούν από τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας να ενημερώνουν τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα, τους εκπροσώπους των εργαζομένων σε πλατφόρμες και, κατόπιν αιτήματος, τις αρμόδιες εθνικές αρχές, σχετικά με τη χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων […] […]Τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα λαμβάνουν συνοπτικές πληροφορίες σχετικά με τα συστήματα και τα χαρακτηριστικά τους που τα επηρεάζουν άμεσα, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών εργασίας τους, κατά περίπτωση, το αργότερο την πρώτη εργάσιμη ημέρα, πριν από την εισαγωγή αλλαγών που επηρεάζουν τις συνθήκες εργασίας, την οργάνωση της εργασίας ή την παρακολούθηση της εκτέλεσης της εργασίας, ή ανά πάσα στιγμή κατόπιν αιτήματός τους. Κατόπιν αιτήματός τους, λαμβάνουν επίσης πλήρεις και λεπτομερείς πληροφορίες για όλα τα σχετικά συστήματα και τα χαρακτηριστικά τους.
Οι εκπρόσωποι των εργαζομένων λαμβάνουν πλήρεις και λεπτομερείς πληροφορίες για όλα τα σχετικά συστήματα και τα χαρακτηριστικά τους. Λαμβάνουν τις πληροφορίες αυτές πριν από τη χρήση των εν λόγω συστημάτων ή την εισαγωγή αλλαγών που επηρεάζουν τις συνθήκες εργασίας, την οργάνωση της εργασίας ή την παρακολούθηση της εκτέλεσης της εργασίας ή ανά πάσα στιγμή κατόπιν αιτήματός τους. Οι αρμόδιες εθνικές αρχές λαμβάνουν πλήρεις και λεπτομερείς πληροφορίες ανά πάσα στιγμή κατόπιν αιτήματός τους.
Άρθρο 10
Ανθρώπινη εποπτεία των αυτοματοποιημένων συστημάτων
Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας εποπτεύουν και, με τη συμμετοχή των εκπροσώπων των εργαζομένων, τακτικά, και σε κάθε περίπτωση ανά διετία, διενεργούν αξιολόγηση του αντικτύπου των μεμονωμένων αποφάσεων που λαμβάνονται ή υποστηρίζονται από αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων, τα οποία χρησιμοποιεί η ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας, στα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα και, κατά περίπτωση, στις συνθήκες εργασίας τους και την ίση μεταχείριση στην εργασία τους […] […]Οποιαδήποτε απόφαση περιορισμού, αναστολής ή παύσης της συμβατικής σχέσης ή του λογαριασμού προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα ή άλλη απόφαση ισοδύναμης βλάβης λαμβάνεται από άνθρωπο.
Άρθρο 11
Επανεξέταση από τον άνθρωπο
Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι τα πρόσωπα που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν από την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας εξηγήσεις για κάθε απόφαση που λαμβάνεται ή υποστηρίζεται από αυτοματοποιημένο σύστημα λήψης αποφάσεων, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Οι εξηγήσεις υποβάλλονται προφορικά ή γραπτά και διατυπώνονται με διαφανή και εύληπτο τρόπο, με σαφή και απλή γλώσσα […]
Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας παρέχουν στο πρόσωπο που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα γραπτή αιτιολόγηση κάθε απόφασης που υποστηρίζεται ή, κατά περίπτωση, λαμβάνεται από αυτοματοποιημένο σύστημα λήψης αποφάσεων για τον περιορισμό, την αναστολή ή την παύση του λογαριασμού του προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα, κάθε απόφασης άρνησης πληρωμής για εργασία που πραγματοποιείται από το πρόσωπο που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα, κάθε απόφασης σχετικά με το συμβατικό καθεστώς του προσώπου που εκτελεί εργασία σε πλατφόρμα, κάθε απόφασης με παρόμοια αποτελέσματα ή οποιασδήποτε άλλης απόφασης που επηρεάζει τις ουσιώδεις πτυχές της απασχόλησης ή άλλων συμβατικών σχέσεων, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και το αργότερο την ημέρα κατά την οποία τίθεται σε ισχύ.
Άρθρο 12
Ασφάλεια και υγεία
«αξιολογούν τους κινδύνους των αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων για την ασφάλεια και την υγεία τους, κυρίως όσον αφορά τους ενδεχόμενους κινδύνους εργατικών ατυχημάτων, τους ψυχοκοινωνικούς και εργονομικούς κινδύνους·» […]
Άρθρο 16
Δήλωση εργασίας σε πλατφόρμα
Τα κράτη μέλη απαιτούν από τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας να δηλώνουν την εργασία που εκτελούν εργαζόμενοι σε πλατφόρμες στις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους στο οποίο εκτελείται η εργασία, σύμφωνα με τους κανόνες και τις διαδικασίες που ορίζονται στη νομοθεσία των οικείων κρατών μελών […]
Άρθρο 17
Πρόσβαση σε συναφείς πληροφορίες σχετικά με την εργασία σε πλατφόρμα
- Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας θέτουν τις ακόλουθες πληροφορίες στη διάθεση των αρμόδιων αρχών, καθώς και των εκπροσώπων των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα:
α) τον αριθμό των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα μέσω της οικείας ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας αναλυτικά ανά επίπεδο δραστηριότητας και το συμβατικό καθεστώς ή το καθεστώς απασχόλησής τους·
β) τους γενικούς όρους και προϋποθέσεις που καθορίζονται από την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας και εφαρμόζονται στις εν λόγω συμβατικές σχέσεις·
γ) τη μέση διάρκεια της δραστηριότητας, τον μέσο εβδομαδιαίο αριθμό ωρών εργασίας ανά άτομο και το μέσο εισόδημα από τη δραστηριότητα των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα σε τακτική βάση μέσω της οικείας ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας·
δ) τους διαμεσολαβητές με τους οποίους η ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας έχει συμβατική σχέση. […]
Στα επόμενα άρθρα 18 μέχρι 24 τίθεται το πλαίσιο για την προστασία των εργαζομένων από τις αυθαιρεσίες των πολυεθνικών εταιρειών πλατφόρμας, ενώ ορίζουν τις δυνατότητες των σωματείων για να κινηθούν νομικά εναντίον του ψευδεπίγραφου καθεστώτος στις πλατφόρμες. Σημαντικό είναι πως απαγορεύουν την απόλυση των εργαζομένων, που έχουν κινηθεί νομικά εναντίον των εταιρειών. Το κεφάλαιο, χαρακτηριστικά, τιτλοφορείται «ΜΕΣΑ ΕΝΝΟΜΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΟΛΗ».
Αναλυτικότερα έχουμε τα εξής:
Άρθρο 18
Δικαίωμα επανόρθωσης
Άρθρο 19
Διαδικασίες εξ ονόματος ή προς υποστήριξη προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα
Άρθρο 21
Πρόσβαση σε αποδεικτικά στοιχεία
Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν […] τα εθνικά δικαστήρια ή οι αρμόδιες αρχές είναι σε θέση να διατάσσουν την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας να γνωστοποιήσει κάθε σχετικό αποδεικτικό στοιχείο που βρίσκεται υπό τον έλεγχό της […]
Άρθρο 22
Προστασία από δυσμενή μεταχείριση ή συνέπειες
Τα κράτη μέλη θεσπίζουν τα αναγκαία μέτρα για την προστασία των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων εξ αυτών που είναι εκπρόσωποί τους, από δυσμενή μεταχείριση από την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας και από τυχόν δυσμενείς συνέπειες που προκύπτουν από καταγγελία που υπέβαλαν στην ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας ή από τυχόν διαδικασίες που έχουν κινήσει με σκοπό να επιβάλουν συμμόρφωση με τα δικαιώματα που προβλέπονται στην παρούσα οδηγία.
Άρθρο 23
Προστασία από την απόλυση
Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να απαγορεύεται η απόλυση, η λύση της σύμβασης ή οποιοδήποτε ισοδύναμό τους καθώς και κάθε προκαταρκτική ενέργεια για την απόλυση, τη λύση της σύμβασης ή ισοδύναμό τους προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα, για το λόγο ότι άσκησαν τα δικαιώματα που προβλέπονται στην παρούσα οδηγία.[…]
Άρθρο 24
Εποπτεία και κυρώσεις
Από τα άρθρα 25 μέχρι το 32ο είναι οι τελικές διατάξεις της οδηγίας και αναφέρονται σε γενικές οδηγίες για την εφαρμογή της. Συγκεκριμένα το Άρθρο 25 αναφέρεται στην «Προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων στην εργασία σε πλατφόρμα», το Άρθρο 26, στην «Απαγόρευση της υποβάθμισης και ευνοϊκότερες διατάξεις», το άρθρο Άρθρο 27 στην «Διάδοση πληροφοριών σχετικά στα πρόσωπα που εκτελούν με την εφαρμογή του νομικού τεκμηρίου» . Το Άρθρο 28 στις « Συλλογικές συμβάσεις και ειδικοί κανόνες για την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» και αναφέρει πως «Τα κράτη μέλη δύνανται, διά νόμου ή μέσω συλλογικών συμβάσεων, να προβλέπουν ειδικότερους κανόνες για τη διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών όσον αφορά την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα». Τα άρθρα 29, 30,31,32 αναφέρονται στην έναρξη της εφαρμογής της οδηγίας και στην υποχρέωση των κρατών να την μεταφέρουν στο εθνικό δίκαιο. Μελανό σημείο είναι πως δίνεται δύο χρόνια διορία σε κάθε κράτος της ΕΕ, ενώ δίνει την δυνατότητα της επανεξέτασης της οδηγίας σε 5 χρόνια από την έναρξη ισχύς της.
Πλήρη ασφαλιστικά και μισθολογικά δικαιώματα για τους συναδέλφους στις εταιρείες πλατφόρμες
Συνολικά για την τάξη, η ευρωπαϊκή οδηγία – που όπως αναφέραμε παραπάνω, η έκδοσή της είναι απότοκο των ταξικών αγώνων που ξέσπασαν και ξεσπούν σε όλη την υφήλιο – αποτελεί ένα ακόμα εργαλείο στα χέρια όλων όσων αγωνίζονται ενάντια στην περαιτέρω απορρύθμιση της μισθωτής εργασίας. Στην ΕΕ μέχρι το 2025 οι εργαζόμενοι στις εταιρείες πλατφόρμες υπολογίζονται στα 45 εκατομμύρια. Οι περισσότεροι υπό το καθεστώς της ψευδεπίγραφης freelance εργασίας. Όχι μόνο οι διανομείς. Στo ψευδεπίγραφο freelancing εμπίπτουν εργαζόμενοι σε διάφορους τομείς όπως φροντιστές ηλικιωμένων ή ανθρώπων αμέα, οικιακοί βοηθοί, καθαριστές, καθηγητές για ιδιαίτερα μαθήματα/φροντιστήρια, οδηγοί ταξί, διανομείς και ταχυδρόμοι, ενώ στο μέλλον θα συμπεριληφθούν και άλλοι κλάδοι. Μέσα από την ψευδεπίγραφη freelance εργασία επιχειρείται η στυγνή υποτίμηση για μια σειρά από επαγγέλματα. Το κοινό χαρακτηριστικό των στοχοποιημένων επαγγελμάτων είναι πως πρόκειται για μαζικές, δήθεν ανειδίκευτες εργασίες στον τομέα των υπηρεσιών. Η ευρωπαϊκή οδηγία είναι ένα εργαλείο στα χέρια μας, ώστε συνολικά ως τάξη να βάλουμε τα αναχώματά μας και να πάρουμε πίσω τον χαμένο χρόνο και χώρο.
Για το σωματείο μας ΣΒΕΟΔ, είναι σημαντικό να εργαστούμε για την ενσωμάτωση της οδηγίας στο εργατικό δίκαιο του ελληνικού κράτους και να πιέσουμε το υπουργείο εργασίας να προσδιορίσει και να θεσμοθετήσει τα απαραίτητα και αναγκαία νομικά τεκμήρια/κριτήρια. Όλα αυτά είναι βήματα προς την αναγνώριση της ψευδεπίγραφης freelance εργασίας και την μετατροπή της σε εξαρτημένη σχέση εργασίας. Γνωρίζουμε πως αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο να συμβεί, διότι η κυβέρνηση τάσσεται ανοικτά με τα συμφέροντα των πολυεθνικών. Χαρακτηριστικά ο νόμος Χατζηδάκη 4808/21 μέσα σε έξι άρθρα, χωρίς να προηγηθεί καμία διαβούλευση, νομιμοποιεί άρον άρον την freelance εργασία. Η προχειρότητα είναι έκδηλη, όπως και η αγωνιώδης προσπάθειά του να υπερασπιστεί και να προάγει τα συμφέροντα των πολυεθνικών. Αν το υπουργείο εργασίας αρνείται να δει τον ελέφαντα (freelance εργασία) μέσα στο δωμάτιο (εργασιακή πραγματικότητα), εμείς θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας ώστε να γίνει ορατό το θεμα.
Ενσωμάτωση της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο του ελληνικού κράτους
Άμεση θέσπιση και εφαρμογή νομικών κριτηρίων/τεκμηρίων
